Мағжан мен Зылиха
Құрманбай қажының алғашқы қызы Зылиха болған, Қызылжарда тұрған. Зылиханың 5 жасында әкесі Құрманбай (1899 жылы) дүние салып, Жәмилә екі баламен жесір қалады. Кызылжарда қазақ мектебінің болмауынан Зылиханы сол жылы татар мектебіне оқуға береді де, оқуды өте ыстық ынтамен оқыған ол татар, орыс, араб тілдерін жақсы игеріп, оқушы құрбыларының алды болады. Бірақ бұл қуанышы көпке бармайды, ол алтыншы класты аяқтағаннан кейін, анасы Жәмилә оны мектептен шығарып алып, үйде ас пісіруге, киім тігуге, кесте тоқуға үйретеді...
"Галия" медресесіне түсер алдында Жумабаев оған хат жібереді: «Қарындас Зылиха! Осы хатты алғандығыңызды білдіріп, хат жазуыңызды күтем. Мен биыл оқуға кетем, егерде көңіл қосып, мақұл көрсеңіз, мені күтуге қалай қарайсыз?» Бұл хатқа жауап бере алмаған Зылиха ретін тауып көңіліне Мағжан ұнайтындығын да айта алмай, мазасы кетеді . 1913 жылы шешесі Зылиханы өзі сүймеген, сырласпаған Хасан, Мұхамедияров деген саудагер башкұрт жігітіне тұрмысқа береді. Бір жылдан сон Мағжан өз туған жеріне қайтып оралады:семинаристін формасында ол Мұхамедияровтың үйне келіп есік қақты.Салт- дəстүр бойынша Зылиха ақынға шəй беріп сөйлесіп тұрып ол Омбыдағы мұғалім семинариясына түскенін жəне де демалысқа келгенін айтты.Мағжан тек шай үстінде ғана: «Жолдасыңыз қайда?» - деп сұрайды. Зылиха: «Ол түскі тамаққа келмейді, кешке дүкенді жауып, сауда аяқталғанда ғана үйге кайтады», - дейді. Шайдан соң Мағжан көп бөгелмей аттанып кетеді. Бұдан кейін олар біразға дейін көрісе алмаса керек. Зылиха жолдасы Хасанмен Омбыға көзді емделуге келеді. Алғашкы күндері конақ үйінде жатып, соңынан Хасан Зылиханы Абылайханов Мегештің үйіне орналастырып, өзі үйге жүріп кетеді. Әбден сауыққанша осы үйде жатып, жақсы дос; жолдас-жоралар. Бір күні Әмина және оның інісі Сапа, Зылиха үшеуі «Мұстафа» деген киноға барғанда, оларға Мағжан келіп косылады.
Осы кездесуде ғана Мағжан: «Менің хатыма неге жауап бермедің? » - дейді. Зылиха: «Ата-ананың сөзінен шығатын жағдайым болмады», - деп сыпайы жауап береді...
Мағжанның өмірбаянын толық зерттеген атақты ғалым Сəбит Мұқанов: ол үшін Мағжан тіпті үйлену тойынан қашып кеткенін жазады.Ол да өз уақытын жетті..Жылдар бойы сүйген Зылиха Челябинскеге қашып кетуді ұсынады, ал өзі кейінірек оның құжаттарымен жəне ақшамен бару керек болатын. Ақындар одақтастығымен бірге Мағжан қазақ жазушылардың әдеби бірлестігін "Алка" (Колегия)құрып, бағдарламасын жазды, бірақ ол жарық көрмеді. 1929 жылы Жұмабайұлы "Алқа"атты жасырын ұйым құрғаныүшін деген айыптаулармен Мәскеудегі Бутырка түрмесіне қамалаып,10 жылға сотталған. Сотқа дейін ол Мәскеуде, Бутырка түрмесінде қамалып отырады, ал жаза мерзімін Карелия да және Архангел облысты Беломорканалда өтеді. Зылиха декабристын әйелі ретінде оның артынан ереді. Алайда ұзақ уақыт оған сол жақта қалуға рұқсат берілген жоқ. Ол "жоғарыдағы" шен есіктерін қағып, оның босатуын сұрайды. Шенеуліктерді сатып алу үшін ол бүкіл зергерлік бұйымдарды сатады. Калила Умарова айтуынша Зылихаға "Алаш Орданың" негізін салған Алихан Бөкейхан жəніде оның әйелі Горькова-Екатерина Пешкова көмектеседі..
1934 жылы Мағжанын әйелі Максим Горькийғе хат жібереді. Екі жылдан соң оның көмегніңі арқасында Жумабаевты босатады. Алайда жарты жылдан соң 30 желтоқсанда 1937жылы ол тағыда тұтқынға алынады Алматыда, содан кейін 19 наурызда 1938 жылы ІІҰК -нің бұйрығы бойынша атылады. Зылиха өмір бойы Мағжанның шығармаларын уақыт өте қажет болатытнын сезгендей , оларды жинап, жастық, төсек-орын ішінде,шатырда жасырып сақтаған.
Мағжан мен Зейнеп
1918 жылдың басында «Үш жүз» партиясының өкілдері ақынды тұтқындап, оны Омбыда 7 айға түрмеге қамады. Онда ол семинарияның аяғына дейін үйленген, Шоқан Уәлихановтың немересі, Зейнепке арнап «Жан-жарымды бір сүйеиін түсімде» атты қайғы-қасіретке толы өлеңін жазды. Отаулары бақытты болды, бірақ ұзаққа созылмады. Мағжан Зейнепке осы өлең жолдарын арнады:
Сүй, жан сәулем, тағы да сүй, тағы да!
Жылы, тәтті у тарады қаныма.
Бұл ләззаттың бір минутын бермеймін
Патша тағы, бүкіл дүние малына.
Оның жары тартымды, ақылды және әдемі еді. Болашақта оларды барлық жастарды сияқты ашық, жарқын болашақ күтіп тұрғандай болды. Алайда тағдыр оған қатыгез еді, бақытсыздық бірінен соң бірі оныі басына түсті. Оның әйелі Зейнеп 1919 жылдың 10 ақпаны босанып жатқан жерінде көз жұмды. Туылған баласының есімін Мағжан Азамат деп қояды (мүмкін, азамат соғысының дәуіріне байланысты солай қойған шығар). Бірақ бала 9 айында өкпесі қабынып, қайтыс болды. Осы кезде Мағжанның мұң мен зарға толы «Баланың қабір тасына» өлеңі жарық көрді. «Мені де, өлім, әлдиле», «Зар» өлеңдері ақынның сол кездегі күйзелісін көрсетті:
Жоғалды, батты, кетті сəулем-күнім,
Жайнаған жүз құлпырып, қызыл гүлім.
Сəулесіз, Айсыз-Күнсіз қараңғыда
Өтермін аһ ұрумен шықпай үнім.
Жалғанның бір көрермін көп пен азын,
Өмірімде енді болмас жылы жазым,
Енд бір өлгенімде, жүргенімде —
Қолымнан ұшқаннан соң қоңыр қазым.
Мағжан мен Гүлсім
1919 жылы «Алаш-Орда» үкіметі ыдырады. Мағжан Омбыда педагогикалық курс ашып, оның директоры болды. Гүлсім Камалова сол кезде математика мұғалімі болып жұмыс істеді.
- Мағжан, сұлу Гүлсімді өзіне қаратып алу үшін істемегені жоқ! - дейді Қалила (Мағжан туралы фильм түсірген режиссер). - Бір күні тіпті байсалды және көрнекті болып көріну үшін Чехов немесе Блок сияқты пенсне алғысы келген. Ол кездері пенснеде жай шыны болмаған, көру қабілеті жақсы болса да диоптриямен сатып алуға тура келді. Гүлсімді көшеде көріп, көзіне пенснені киіп алып, оған қарай беттейді. Бірақ ол ағаштын жақын екендігін байқамай, ағашқа маңдайын ұрып алады. Бұл қызық жағдай болды!
Бір күні, Гүлсім болмағанда ақын журналда оған арнап өлең жолдарын жазғаннан кейін ғана оның жүрегін жаулап алады. Гүлсім Мағжанға жауапты өлең жолдарымен қайтарады. Кейін Мағжан оған:
Бота көз, сиқырлы сөз, Гүлсім ханым,
Әр жерде өткізсек те өмір таңын,
Кей уақыт көзіңізге көзім түссе,
Ойнайды аласұрып неге жаным?!
Бота көз, сиқырлы сөз, ханым Гүлсім,
Көктегі күн күлмесін, Гүлсім күлсін!
Гүлсім-Күн, көкте ақырын жүзе білед-
Сүйдіріп, күйдіргенін қайдан білсін!
Қалила Омаровтың айтуынша, әдемі Гүлсім Симбирск зауытының иесі Ғабдулла Акчуринмен некеде болған. Мағжанмен байланысты біліп қалған күйеуі қатты ашуланған.